Лаўрышаўскае эвангельле
| |
Лаўрышаўскае эвангельле, пач. XIV стагодзьдзя[1], вокладка XVI стагодзьдзя | |
Рукапіс. | |
Да сярэдзіны XIX стагодзьдзя: Лаўрышаўскі мужчынскі манастыр, в. Лаўрышава, Наваградзкі павет, Гарадзенская губэрня. Цяпер: Бібліятэка Чартарыйскіх, вул. Сьвятога Марка, 17, г. Кракаў, 31-018, Малапольскае ваяводзтва, Польшча |
Лаўрышаўскае эвангельле — рукапіснае ілюмінаванае напрастольнае Эвангельле-апракос, створанае на пачатку XIV стагодзьдзя[2][1] для праваслаўнага Лаўрышаўскага мужчынскага манастыра пад Навагародкам, выдатны прыклад ілюстраванай рукапіснай кнігі ў Беларусі ў Сярэдневякоўі.
Першая ўкладная грамата ў Эвангельле датаваная 1329 рокам, што дае падставы для датаваньня самога Эвангельля[3]. Некаторыя дасьледнікі[1] зьвязваюць стварэньне Эвангельля са зьяўленьнем на пачатку XIV стагодзьдзя Літоўскае мітраполіі і зь дзейнасьцю князя наваградзкага Міхаіла-Карыята Гедымінавіча (у першай укладной грамаце ў Эвангельле згаданае заснаваньне князем царквы пасля яго вяртаньня з ардынска-маскоўскага палону).
Напісанае на царкоўнаславянскай мове, прысутнічаюць надпісы на старабеларускай.
Зьмест[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f8/%D0%86%D0%BD%D1%96%D1%86%D1%96%D0%B0%D0%BB._%D0%9B%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B8%D1%88%D1%96%D0%B2%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B5_%D1%94%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%96%D1%94.png)
Лаўрышаўскае эвангельле ўяўляе сабой тып так званага поўнага апракосу, то бок зьмяшчае богаслужбовыя эвангельскія чытанкі на круглы год, акрамя шасьці тыдняў Вялікага посту, для якіх прыведзеныя толькі суботнія і нядзельныя тэксты. Царкоўнаславянскі тэкст рукапісу займае 374 старонкі, для выдзяленьня ініцыялаў (вялікіх літараў) выкарыстаныя чырвоныя і зялёныя фарбы.
Кніга складаецца з дзьвюх частак. Першая зьмяшчае чытаньні ў парадку літургічнага року — ад Пасхі да Вялікай суботы — і займае старонкі ад 3 да 320. Другая частка значна меншая (займае старонкі 320—366). Тут знаходзяцца чытаньні (або пазначэньні на адпаведныя месцы ў першай частцы) па днёх каляндарнага верасьнёўскага року — ад 1 верасьня да 29 жніўня (аркушы з тэкстамі на 30 і 31 жніўня не захаваліся).
У прыпісцы да Эвангельля знаходзіцца адно з раньніх рускіх гімнаграфічных сачыненьняў — «Канон і плач Багародзіцы» (сярэдзіна XIV стагодзьдзя)[4].
Мініятуры[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/%D0%84%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%96%D1%81%D1%82_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD._%D0%9C%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%B0%D1%82%D1%8E%D1%80%D0%B0_%D0%9B%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B8%D1%88%D1%96%D0%B2%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%94%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%96%D1%8F.png/180px-%D0%84%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%96%D1%81%D1%82_%D0%86%D0%B2%D0%B0%D0%BD._%D0%9C%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%B0%D1%82%D1%8E%D1%80%D0%B0_%D0%9B%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B8%D1%88%D1%96%D0%B2%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%94%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%96%D1%8F.png)
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D1%97%D0%BB._%D0%9C%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%B0%D1%82%D1%8E%D1%80%D0%B0_%D0%9B%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B8%D1%88%D1%96%D0%B2%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%94%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%96%D1%8F.jpg/180px-%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D1%97%D0%BB._%D0%9C%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%B0%D1%82%D1%8E%D1%80%D0%B0_%D0%9B%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B8%D1%88%D1%96%D0%B2%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%94%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%96%D1%8F.jpg)
Мастацкае аздабленьне Лаўрышынскага эвангельля стварае складанае ўражаньне і ў некаторых сваіх тэндэнцыях супрацьстаіць рускаму кніжнаму майстэрству XI—XII стагодзьдзяў. Рукапіс багата ілюстраваны 18 мініятурамі. Акрамя традыцыйных мініятураў з чатырма эвангелістамі ў ёй знаходзіцца яшчэ 14 мініятураў (12 на сюжэт эвангельскай гісторыі, выявы праведнага Ёва і арханёла Міхаіла)[5].
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Voj%C5%A1a%C5%82k%2C_%C5%81a%C5%ADry%C5%A1a%C5%ADskaje_Evangielle._%D0%92%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%D0%BB%D0%BA%2C_%D0%9B%D0%B0%D1%9E%D1%80%D1%8B%D1%88%D0%B0%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B5_%D0%AD%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BB%D0%B5_%28XVI%29.jpg/150px-Voj%C5%A1a%C5%82k%2C_%C5%81a%C5%ADry%C5%A1a%C5%ADskaje_Evangielle._%D0%92%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%D0%BB%D0%BA%2C_%D0%9B%D0%B0%D1%9E%D1%80%D1%8B%D1%88%D0%B0%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B5_%D0%AD%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BB%D0%B5_%28XVI%29.jpg)
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Vojshalk.png/150px-Vojshalk.png)
Л. М. Яўсеева[6], правёўшы ўважлівы аналіз працы мініятурыста, прыйшла да высновы, што ілюстрацыі эвангельскіх сюжэтаў узыходзяць да бізантыйскага мастацтва: групаваньне фігураў, дынаміка і маштабнасьць сцэнаў захоўваюць асаблівасьці бізантыйскіх ансамбляў комнінаўскай эпохі. Аднак пры гэтым адзначыла, што пераважная тэхніка мініятураў Лаўрышаўскага эвангельля паказвае падабенства да найстаражытнейшых заходніх іконаграфічных твораў X—XIII стст. — нямецкіх кніжных мініятураў XII—XIII стст., што гаворыць пра даволі нечаканую арыентацыю на заходнеэўрапейскія ўзоры, зьмяшэньне бізантыйскага і заходнеэўрапейскага стыляў.
Ёсьць паралелі таксама з паўночна-рускім мастацтвам: так, мініятура, што адлюстроўвае «Прыповесьць пра слодыч гэтага сьвету», мае відавочнае падабенства да выявы на Васільеўскай браме 1336 року — медных царскіх варотах наўгародзкага Сафійскага сабору.
Высокамастацкім творам зьяўляецца пераплёт кнігі (XVI ст.), які аздоблены бірузой, рубінамі, ізумрудамі. У цэнтры акладу на срэбнай пласьціне выява сьвятога з кап’ём і шчытом. В. Ластоўскі лічыў гэтую выяву партрэтам вялікага князя Вялікага Княства Літоўскага Войшалка (аднаго з заснавальнікаў Лаўрышаўскага манастыра), гэтае меркаваньне і цяпер можна сустрэць у даведачнай літаратуры і падручніках. Іншыя дасьледчыкі лічаць, што гэта — заступнік воінаў св. Дзьмітры Салунскі[7].
Укладныя запісы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Кніга зьмяшчае 14 укладных запісаў, найранейшы зь якіх датаваны 1329 рокам і адносіцца да заснаваньня царквы сьв. Мікалая. 9 з 14 запісаў маюць непасрэдныя пазнакі на Лаўрышаўскі манастыр як на адрасата ўкладаньня, астатнія пяць паводле зьместу і сэнсу таксама маюць дачыненьне да Наваградзкай зямлі.
Сярод укладальнікаў: князь наваградзкі Міхаіл-Карыят Гедымінавіч, князь Дзьмітры Альгердавіч, кіеўскі князь Алелька Ўладзімеравіч[8], а таксама баяры[1].
Лёс кнігі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/%C5%81a%C5%ADry%C5%A1ava%2C_Bazylanski._%D0%9B%D0%B0%D1%9E%D1%80%D1%8B%D1%88%D0%B0%D0%B2%D0%B0%2C_%D0%91%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BB%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96_%281915-18%29.jpg/220px-%C5%81a%C5%ADry%C5%A1ava%2C_Bazylanski._%D0%9B%D0%B0%D1%9E%D1%80%D1%8B%D1%88%D0%B0%D0%B2%D0%B0%2C_%D0%91%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BB%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96_%281915-18%29.jpg)
За часам расейскага ўраду (між 1842—1882 рокамі) кніга была вывезеная ў Кракаў. У 1842 акадэмік Аляксандар Вастокаў зрабіў першае навуковае апісаньне Лаўрышаўскага эвангельля, заўважыўшы: «…Эвангельле разам з Пулаўскай бібліятэкай кн. Чартарыйскага перавезенае ў Санкт-Пецярбург і знаходзіцца цяпер у Імпэратарскай публічнай бібліятэцы». Частка Пулаўскай бібліятэкі ўвайшла ў 1833 року ў склад фондаў пецярбурскай Публічнай бібліятэкі, аднак ніякіх зьвестак пра паступленьне Лаўрышаўскага эвангельля няма.
Магчыма, Эвангельле зьнікла разам з тымі рукапісамі і старадрукаванымі кнігамі, адсутнасьць якіх спрычыніла «бутурлінская» рэвізія 1843—1844 рр. У кожным разе, у 1882 Лаўрышаўскае эвангельле ўжо знаходзілася ў Кракаве, у бібліятэцы князёў Чартарыйскіх[1]. Абставіны, пры якіх кніга трапіла ў Кракаў, невядомыя. У 1887 кніга была адрэстаўраваная.
У 2009 року ў Беларусі было ўзнятае пытаньне пра вяртаньне Лаўрышаўскага эвангельля з Польшчы[9]. Намесьнік міністра культуры Беларусі Ўладзімер Грыдзюшка заявіў, што «размова ў прынцыпе пра тое, каб перадаць у Беларусь копію гэтага Эвангельля»[10]. У тым самым року было абвешчана, што выдавецтва Беларускага экзархату плянуе выдаць факсымільнае выданьне Эвангельля[11].
Месца захоўваньня[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Krak%C3%B3w%2C_ul._%C5%9Aw._Marka_17_fot.001.jpg/220px-Krak%C3%B3w%2C_ul._%C5%9Aw._Marka_17_fot.001.jpg)
У цяперашні час арыгінал Эвангельля захоўваецца ў навуковай Бібліятэцы князёў Чартарыйскіх(pl) (вуліца Сьвятога Марка(pl), 17, 31-018, Кракаў, Польшча). Бібліятэка зьяўляецца ўласнасьцю Фонду князёў Чартарыйскіх, кіраваньне ёю ажыцьцяўляе Нацыянальны музэй у Кракаве.
Факсымільнае выданьне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У 2018 року ўкраінскае выдавецтва «Гарабец» ажыцьцявіла факсымільнае выданьне Лаўрышаўскага эвангельля. У Беларусі кніга маецца ў царкоўна-гістарычным музэі Сьвята-Елісееўскага Лаўрышаўскага мужчынскага манастыра ў в. Лаўрышава (Шчорсаўскі сельсавет Наваградзкага раёну), Наваградзкім гісторыка-краязнаўчым музэі, Наваградзкай раённай бібліятэцы, Нацыянальнай бібліятэцы і Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Я. Коласа НАН Беларусі.
Выявы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
-
Пласціна з выявай на акладзе.
-
Жанчыны-міраносіцы. Мініятура Лаўрышаўскага эвангельля.
-
Размова Варлаама з Ясафатам. Мініятура Лаўрышаўскага эвангельля.
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ а б в г д Нікалаеў, М. Пачаткі кніжнай культуры Вялікага Княства Літоўскага / Нікалаеў, М., Антонаў, В. // Спадчына. 2003. № 4—5.
- ^ Friedelówna, T. Ewangeliarz ławryszewski: Monografia zabytku. — Wrocław etc., 1974; Smorag-Różycka, M. Miniatury «Ewangeliarza ławryszewskiego». Zagadnienie stylu // Folia historiae artium. T. 28. — Kraków, 1992. (пол.)
- ^ З гісторыі Лаўрышаўскага манастыру
- ^ Гимнография // Православная энциклопедия. (рас.)
- ^ Smorąg-Różycka, M. Miniatury «Ewangeliarza Ławryszewskiego». Zagadnienie stylu // Folia Historiae Artium. — Kraków, 1992. — T. 28. — S. 13 — 38. (пол.)
- ^ Евсеева, Л. Афонская книга образцов XV в. О методе работы и моделях средневекового художника. — Москва, 1998. — С. 109. (рас.)
- ^ Свентицкий, И. С. Лаврашевское евангелие начала XIV века (палеографическо-грамматическое описание) // Известия отделения Русского языка и словесности имп. Академии наук. — Санкт-Петербург, 1913. — Т. 18, кн. 1. (рас.)
- ^ Сын Уладзімера Альгердавіча.
- ^ Беларусь хочет вернуть реликвию XIV века Лавришевское Евангелие (рас.)
- ^ Минкульт Беларуси ведет переговоры с польской стороной о передаче Лавришевского евангелия (рас.)
- ^ У Беларусі плануецца факсімільнае аднаўленне шэрагу старадаўніх царкоўных рарытэтаў
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Маслюкоў, Т. Лаўрышаўскае евангелле — высокамастацкі твор кніжнай культуры // lavra.by.
|